Đã từ lâu, vấn đề quy hoạch khu đô thị trung tâm Hải Phòng đã được các cấp, các ngành phê duyệt và theo đó có nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện. Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị đã được thực hiện đặc biệt là những năm vừa qua. Cụ thể nhiều năm gần đây, thành phố đã lấy chủ đề năm là “Chỉnh trang, hiện đại hóa đô thị…”. Vì thế diện mạo đô thị đã được thay đổi nhiều, tuy nhiên kết quả đạt được còn nhiều hạn chế không được như mong muốn. Thậm chí có những vấn đề nổi cộm bức xúc… Nguyên nhân:
+ Trước hết do tốc độ phát triển mở rộng đô thị quá nóng, đặc biệt là những năm gần đây đã và đang gây ra những hệ luỵ cho việc bảo tồn và phát huy những giá trị của đô thị trung tâm Hải Phòng.
+ Nhiều nhà đầu tư, người sở hữu sử dụng chỉ nhìn thấy lợi ích trước mắt trong phạm vi cục bộ đơn vị cá nhân mình, chưa thấy lợi ích lâu dài to lớn của việc bảo tồn, khai thác các giá trị vô giá của một đô thị trung tâm hiếm có ở Việt Nam do thiên nhiên ban tặng và nhiều thế hệ người Hải Phòng đã để lại cho thế hệ chúng ta ngày nay.
+ Về cơ chế quản lý chưa đồng bộ, chưa đáp ứng yêu cầu. Có những cấp ngành liên quan có lúc, có nơi trách nhiệm chưa cao, buông lỏng quản lý 1 cách vô tình, thậm chí cố ý.
+ Một bộ phận người dân thiếu tính cộng đồng, cục bộ, chỉ biết có lợi cho mình mà chen lấn xây dựng dù điều đó bất lợi cho việc bảo tôn phát huy giá trị cảnh quan môi trường của công trình kiến trúc vốn có của thành phố. Thậm chí phá vỡ không gian kiến trúc đô thị vốn có.
- Chủ đề, nội dung hội thảo đề cập vấn đề rất lớn cả về chiều rộng và chiều sâu nhiều lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội, không gian và các giá trị trung tâm Hải Phòng đang bị phá vỡ và đe dọa phá vỡ mai một một cách nghiêm trọng. Bảo tồn và khai thác giá trị của nó hơn lúc nào hết là một vấn đề có tính khẩn thiết và cấp bách, đánh mất những giá trị đô thị trung tâm Hải Phòng, đặc biệt là giá trị văn hóa là có tội với nhân dân thành phố. Cần có sự vào cuộc của các cấp ngành liên quan cùng cộng đồng dân cư.
- Vấn đề quan tâm của chúng tôi là làm gì để góp phần thiết thực vào việc "Bảo tồn, phát huy giá trị đô thị trung tâm Hải Phòng". Với tinh thần đó, chúng tôi xin đề xuất một trong những giải pháp trước mắt là cần có một dự án: "Đẩy mạnh chỉnh trang hiện đại hoá hoàn thiện không gian văn hoá theo nghĩa rộng lõi trung tâm đô thị Hải Phòng".
II. Đẩy mạnh chỉnh trang hiện đại hoá hoàn thiện không gian văn hoá theo nghĩa rộng lõi đô thị trung tâm Hải Phòng
1. Không gian văn hoá là gì:
- Định nghĩa: Cho đến nay chưa có định nghĩa chính thức được công nhận về không gian văn hoá mà chỉ có khái niệm về không gian văn hoá như sau:
- Không gian văn hoá theo nghĩa rộng là không gian văn hoá đa dạng hình thức sản phẩm văn hoá vật thể, phi vật thể do con người tạo tác hoặc vốn có của thiên nhiên. Ví dụ: Không gian văn hoá Phố cổ Hội An, Phố cổ Hà Nội, dải Trung tâm đô thị cũ Hải Phòng.
- Không gian văn hoá theo nghĩa hẹp là không gian văn hoá chỉ có một hoặc rất ít sản phẩm văn hoá tạo tác bởi con người và thiên nhiên. Ví dụ: Không gian văn hoá phi vật thể được tạo ra từ con người như không gian văn hoá Cồng nghiêng Tây Nguyên, không gian văn hoá vật thể được hình thành từ tự nhiên như Cao nguyên đá Đồng Văn, ruộng bậc thang Mù Căng Chải.
2. Tiềm năng và giới hạn không gian văn hoá lõi đô thị trung tâm Hải Phòng giới hạn (có bản đồ hành chính và du lịch kèm theo).
- Sản phẩm văn hoá và chỉ giới hành chính, phạm vi nghiên cứu đề xuất bảo tồn phát huy giá trị đô thị trung tâm theo quyết định điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng thành phố Hải Phòng đến năm 2025 tầm nhìn đến 2050. Đô thị trung tâm Hải Phòng có 7 quận dự án chỉ thực hiện ở lõi không gian 3 quận cũ: Hồng Bàng, Lê Chân, Ngô Quyền chủ yếu là 8 vườn hoa quen gọi là dải trung tâm thành phố gồm: Tố Hữu, Kim Đồng, Nguyễn Du, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Văn Trỗi Lê Chân, Tam Kỳ và Nguyễn Trãi tên cũ (Vườn hoa Máy Tơ) bao gồm các khu phố 2 tuyến đường dọc dải trung tâm.
- Tiềm năng:
* Mật độ các sản phẩm văn hóa cao gấp nhiều lần so với 7 quận và rất phong phú đa dạng có bề dày lịch sử hàng trăm đến hàng nghìn năm đa dạng màu sắc về văn hóa: Các kiến trúc mĩ thuật, các công trình văn hóa tín ngưỡng, các công trình mĩ thuật Đông Tây kim cổ mang dấu ấn nhiều chế độ chính trị xã hội khác nhau: Phong kiến, thuộc địa, chế độ mới (VNDC Cộng Hoà, Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Điển hình như: Nhà hát thành phố, các biệt thự kiến trúc phương tây, 5 quán hoa mang đặc thù kiến trúc Việt Nam, Nhà kèn, nhiều công trình văn hóa tâm linh hàng trăm năm tuổi như đền thờ nữ tướng Lê Chân, đình An Biên thờ thần Hoàng Làng - nữ tướng Lê Chân, đền Tam Kỳ thờ thần sông nước và các vị nhân thần như tướng công Trần Quốc Tản, miếu thờ bà chúa Nam Phương quen gọi là vườn hoa chéo mặc dù đã di chuyển nhưng cư dân tín ngưỡng vẫn thường xuyên đến thắp hương khấn vái bà trên vỉa hè đường Trần Hưng Đạo.
Ở nơi đây còn có những công trình tín ngưỡng khác như nhà thờ Thiên chúa giáo các tỉnh vùng duyên hải nhà thờ chính (đường Hoàng Văn Thụ) nhà thờ công giáo đường Trần Nguyên Hãn ngoài ra còn có các công trình tín ngưỡng của các dân tộc khác mà người dân quen gọi như chùa Tây Đen (bên cạnh cổng chợ Ga) Đền nhà bà của người Hoa chợ Đổ
+ Nổi bật là các di tích lịch sử đã được xếp hạng cấp quốc gia:
Nhà hát thành phố, nơi bác hồ đến Hải Phòng lần đầu tiên khi đi dự hội nghị FONTAINEBLEAN ở Pháp về, văn phòng làm việc của cố bí thư đầu tiên của Hải Phòng - đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đường Mê Linh, nhà ga Hải Phòng…
3. Hiện trạng cần khắc phục tôn tạo:
- Hiện trạng cần bổ sung:
* Khắc phục tình trạng đơn điệu do thiếu những công trình mĩ thuật thiếu sự hấp dẫn trên toàn bộ dải trung tâm khiến nó chỉ là một không gian cây xanh, đáng lẽ nó phải là công viên đa chức năng phục vụ nhu cầu của dân cư và khách du lịch.
* Có một số hạng mục công trình văn hóa nhưng chưa được khai thác thường xuyên liên tục như nhà kèn.
* Có những công viên vừa được làm mới nhưng không thu hút người dân lui tới vì đơn điệu, vì kiến trúc không gian không hề có một công trình nghệ thuật nào và mùa hè nóng như sa mạc như vườn hoa Nguyễn Du, vườn hoa Nguyễn Trãi.
* Hoạt động thể thao trước đây từng được tổ chức thường xuyên trên toàn dải trung tâm nhưng đã bị bỏ trừ vườn hoa Tam Kỳ đã được lắp một số dụng cụ thể thao để phục vụ cộng đồng.
* Nhiều vỉa hè trên các vườn hoa các cửa hàng bán đồ tiêu dùng đồ mỹ nghệ chiếm hết cả đường đi dạo của người dân.
- Về mặt kiến trúc đang tồn tại những công trình đáng lý không nên có như cây xăng vừa gây ô nhiễm vừa đe dọa cháy nổ bất cứ lúc nào đặc biệt là vào những dịp lễ được diễn ra thường liên tục khu vực quảng trường và dải trung tâm. Trung tâm triển lãm và mỹ thuật đã cắt đôi dòng lưu thông không khí của dải trung tâm về mặt phong thuỷ truyền thống. Đó là long mạch của thành phố là điều kiêng kỵ.
- Điều đặc biệt nghiêm trọng bức xúc hơn là kiến trúc không gian đã bị phá vỡ bởi một số cao ốc đã mọc lên như các tòa nhà lân cận nhà hát thành phố, nhiều người dân và các nhà kiến trúc đã giật mình kinh ngạc với dự án cao ốc 70 tầng sẽ được xây dựng trên khu hành chính cũ của quận Hồng Bàng sát cạnh nhà hát thành phố, nhiều biệt thự, vila có giá trị kiến trúc cần được bảo tồn đã bị che chắn bởi các công trình xây chen.
- Một số di sản, di tích lịch sử đã xuống cấp chưa được tu bổ kịp thời
4. Mục tiêu "Đẩy mạnh chỉnh trang hiện đại hoá hoàn thiện không gian văn hoá theo nghĩa rộng lõi trung tâm đô thị Hải Phòng".
- Cần bổ sung các hạng mục công trình mĩ thuật phù hợp như tượng vườn hoa công viên phù điêu tiểu cảnh trên các công viên của dải trung tâm.
- Lắp đặt một số dụng cụ thể thao ở các vườn hoa.
- Khống chế chiều cao cây xanh trong công viên không được quá 10m để chống đổ trong mùa mưa bão. Trồng cấy cây hoa phong lan trên thân cây lớn, đặt một số chậu cây bonsai, trồng các loại cây để bốn mùa có hoa trong các vườn hoa trên toàn dải trung tâm.
- Tổ chức thường xuyên các hoạt động văn hoá nghệ thuật quần chúng như dân ca đường phố, âm nhạc đường phố vũ điệu đường phố..., tổ chức triển lãm mỹ thuật ngoài trời.
- Tổ chức lại giao thông toàn dải trung tâm dành cho người đi bộ và xe điện.
- Xây dựng các tiết chế, quy chế và số hoá công tácn bảo tồn, quản lí khai thác các sản phẩm để vùng lõi trung tâm đô thị trở thành một không gian văn hoá đa chức năng có đẳng cấp thực sự thu hút, phục vụ người dân và du khách đến với thành phố.
5. Dỡ bỏ một số công trình không thích hợp như cây xăng, nhà triển lãm trung tâm thay vì tái hiện không gian làng An Biên ngay sau lưng tượng đài nữ tướng Lê Chân. Dẹp bỏ bát hương ở vỉa hè vườn hoa Nguyễn Du thay vì có 1 điểm để thắp hương Bà chúa Nam Phương trong vườn hoa Nguyễn Du.
- Đặc biệt quan tâm xây dựng nâng cao nếp sống văn hoá cho dân cư khu vực lõi.
6. Điều kiện cần và đủ để tổ chức thực hiện.
- Cần xây dựng một dự án "Đẩy mạnh chỉnh trang hiện đại hoá hoàn thiện không gian văn hoá theo nghĩa rộng lõi trung tâm đô thị Hải Phòng"
Thường trực Thành uỷ, Thường trực HĐND thành phố và được UBND thành phố ra quyết định phê duyệt dự án và cho phép triển khai tổ chức thực hiện.
- Chuẩn bị cơ sở vật chất tài chính để triển khai thực hiện dự án.
- Đề nghị UBND ra quyết định thành lập ban dự án chủ đầu tư chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện dự án.
7. Tổ chức thực hiện:
- Đề nghị ban tổ chức hội thảo lựa chọn những giải pháp có tính chất khả thi cần hiết nhằm “Bảo tồn và phát huy giá trị khu trung tâm đô thị Hải Phòng”. Trong đó có đề xuất "Đẩy mạnh chỉnh trang hiện đại hoá hoàn thiện không gian văn hoá theo nghĩa rộng lõi trung tâm đô thị Hải Phòng" với các cấp các ngành thành phố có liên quan (Thường trực Thành uỷ, Thường trực HĐND thành phố, UBND thành phố), nếu được hội thảo nhất trí cao.
- Đề xuất này sẽ được tổ chức triển khai thực hiện theo quy định của pháp luật, quy trình về dự án cấp thành phố.
- Đề nghị thành phố giao cho ban tổ chức hội thảo để tư vấn xây dựng dự án trình các cấp ngành liên quan.
- Thời gian để triển khai kể từ khi được thành phố đồng ý về mặt chủ trương cho đến khi hoàn thành cơ bản dự án là 2 năm (từ cuối năm 2022 đến cuối năm 2024).
8. Phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý ngành của thành phố với các cấp chính quyền địa phương liên quan; trong việc xây dựng, triển khai tư vấn và phản biện cần có các tổ chức xã hội nghề nghiệp, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố, Liên hiệp Văn học Nghệ thuật, Hội Kiến trúc, Hội Mỹ thuật, Hội Nghệ nhân thợ giỏi, Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng.